تبیین، تحلیل و نقد گونه های مختلف «ایذا» در فلسف? اخلاق

چکیده موضوع «ایذا» یکی از مسائل مهم فلسف? اخلاق است، که تنها در سه دهه اخیر، فیلسوفان اخلاق مطرحی چون لافالت، فوت، کم، کریسپ، کوئین، کیگن، دانگن، مالگن، سینگر، آنگر و... بدان پرداخته اند، اما متأسفانه در آثار مکتوب فارسی، مسبوق به سابقه ای نه چندان دور است، به طوری که طی چهار سال اخیر، تنها، یک کتاب و چند مقاله به زبان فارسی در این باب در دسترس بوده است، که دست آویز محکمی برای شکل دادن و پرداختن به موضوعِ این پژوهش بوده است. «ایذا» یا “harm” به معنی ایجاد حالتی منافر با طبع در فرد یا افرادی از طریق عمل یا بی عملی فاعل، در فلسف? اخلاق، به گونه های مختلف تقسیم شده است که ماحصل این تقسیم بندی، دو نوع تمایز عمد? انجام/اجازه و عامدانه/غیرعامدان? ایذا است. گروهی از فیلسوفان اخلاق که به تمایز انجام/اجازه باور دارند، انجام ایذا را ناروا و اجاز? ایذا را روا می دانند. اگرچه در این میان، گروهی هستند که اجاز? ایذا را نیز درصورت پرهزینه نبودن برای فاعل، ناروا می دانند. از سوی دیگر، فیلسوفان اخلاقی که به تمایز عامدانه/غیرعامدانه باور دارند، ایذای عامدانه (به عنوان هدف یا وسیله) را ناروا و ایذای غیرعامدانه (صرفاً پیش بینی شده) را روا می دانند. البته آن ها نیز، ایذای عامدانه را در مواردی چون دفاع از خود، تحت شرایطی مجاز می دانند. منتقدانی از فیلسوفان اخلاق حدأکثرگرا، بر استدلال های طرفداران این دو تمایز در تأیید تمایز مورد قبولشان، نقدهایی مطرح کرده اند. در این پژوهش استدلال های فیلسوفان مختلف اخلاق دربار? گونه های مختلف ایذا و روایی و ناروایی آن ها تبیین، تحلیل و نقد می شود. واژگان کلیدی: ایذا، تمایز انجام/اجازه، تمایز عامدانه/غیرعامدانه